Eindelijk kunnen we elkaar weer ontmoeten in de bioscoop! Er is geen betere cineast denkbaar om dit heugelijke feit te vieren, dan Nicholas Ray.

“One simply tries to capture, in flight, moments of truth, as much by thought as by intuition, instinct, or … too rarely … by flashes of inspiration. […] That is how a film is made, the rest is simply a question of looking at life and people.” (Nicholas Ray in Cahiers du Cinéma 89, november 1958)

De eigenzinnige cinema van Nicholas Ray (1911-1979) behoort tot de meest ongrijpbare van Hollywoods gouden eeuw. Zijn directheid en tactiele emotionaliteit zijn moeilijk te vangen in een traditioneel filmanalytisch discours. Er is een andere emotionaliteit in het spel, die verschilt van de traditionele Tinseltown-dramatiek, en die even ver verwijderd is van de archetypen van klassiek Hollywood als van het geloof in realisme van het New Hollywood van de jaren 1970. De jonge critici van Cahiers du Cinéma pikten dit snel op en beweerden — op hun eigen hyperbolische manier — dat “le cinéma, c’est Nicholas Ray” (Godard), of dat mensen die niet van Rays films houden niet eens in een bioscoop mogen zijn (Truffaut).

Hoe moeilijk de cinema van Ray ook is vast te pinnen, zijn films zijn onmiddellijk herkenbaar. Je kunt een film van Ray niet verwarren met het werk van een andere regisseur. Hoe komt dat? In de eerste plaats door zijn aandacht voor aanraking en contact, intimiteit en het overschrijden van persoonlijke grenzen. Ray heeft een bijna bovennatuurlijke gevoeligheid voor de fijne kneepjes van lichamelijk contact. Een aanraking is nooit zomaar een aanraking in een film van Nicholas Ray. De afstand tussen twee acteurs is nooit alleen maar een kwestie van beeldcompositie. Gebaren zijn essentieel in zijn films, meer dan mise-en-scène of stijl, en misschien was het dit dat klikte met de opkomende regisseurs van de Nouvelle Vague.

Rays werk is ook humanistisch. Weinig regisseurs hebben zoveel medeleven getoond met de gebreken van hun personages, zonder hen te ontslaan van hun verantwoordelijkheden, en zo helder in beeld gebracht wat Jacques Rivette “de heroïek van het moderne leven” noemde. Het was Rays verklaarde wens om “het leven te laten groeien en ademen” in zijn films. Daartoe wendde hij zich tot het realisme van taal en de poëzie van het toeval. Voor Ray was film gemaakt om momenten te vangen, wat tot uiting komt in zijn onovertroffen werk met acteurs en zijn onopvallende maar zorgvuldig afgestemde enscenering, kadrering en montage. Elk shot heeft een onmiskenbare emotionele kwaliteit, waardoor een Ray-film onmiddellijk herkenbaar is op een intuïtief niveau, ongeacht de studio, het genre of de technische omstandigheden waarin hij werkte.

Van westerns over tienerdrama tot musical en (bijbelse) epossen, Ray deed het allemaal. Zijn gevoel voor landschappen, in films als On Dangerous Ground (1951) of The Savage Innocents (1960), wordt geëvenaard door zijn talent voor het fotograferen van interieurs, zoals in In a Lonely Place (1950) of Bigger Than Life (1956). Zijn thema’s worden even gemakkelijk belichaamd door romantische koppels, zoals in They Live by Night (1948) of Johnny Guitar (1954), als door complex antagonisme, zoals in Bitter Victory (1957) of Wind Across the Everglades (1958). Zijn zwart-witfilms zijn even mooi als zijn werk in kleur, hoewel hij wel een briljant gevoel voor kleurcoördinatie vertoonde.

De resulterende films getuigen van een rusteloze natuur, gretig om haar eigen mechanismen te onderzoeken, obsessief speurend naar zowel sociaal-etnologische omstandigheden als hun existentiële consequenties, gefilterd door een intuïtieve maar zelfbewuste geest met een buitengewoon oog voor menselijke interactie. Voor Andrew Sarris, auteurist bij uitstek, was Rays thema “dat elke relatie zijn eigen morele code vaststelt en dat er niet zoiets bestaat als een abstracte moraal”. Het is vooral daar waar mensen zich verbinden, of juist niet verbinden, dat moraliteit tot stand komt. In het komende Zomerfilmcollege duiken we in deze mentale, emotionele en fysieke contactzones. We kunnen ons geen betere gids inbeelden om ons erdoorheen te leiden dan Nicolas Ray.

Inschrijven voor het Zomerfilmcollege 2021 kan via hun website.