Laten we maar meteen met de deur in huis vallen: Ruben Östlunds opvolger van Turist had in Cannes nooit de Gouden Palm mogen winnen. Toch niet in het jaar waarin het geniale Loveless van Andrej Zvjagintsev deel uitmaakte van de competitie. Dat betekent echter niet dat The Square een prul is. De film is beslist origineel en geestig, maar een beetje te lang is en bij momenten net iets te pretentieus.

The Square draait rond Christian (Claes Bang in een doorbraakrol), de curator van een nieuw kunstmuseum in Stockholm. Hij is niet alleen een gemoedelijke hypocriet die zich door een interview wringt als een gewiekste politicus, maar ook een onvolwassen macho die vreest dat zijn bedpartner zijn sperma zal stelen en misbruiken. Dat hij van zijn voetstuk zal vallen, mag je een zekerheid noemen.

Dat begint wanneer iemand op straat zijn smartphone en portefeuille steelt. Christian weet zijn ontvreemde spulletjes te lokaliseren in een appartementsgebouw en vindt er niet beter op dan bij alle flats dreigbrieven in de bus te stoppen. Tot zijn grote verrassing werkt het manoeuvre. Maar niet lang daarna keert het tegen hem.

Östlund laat een door de media geapprecieerde cultuurexpert afbrokkelen tot een loser die door de massa uitgespuwd wordt. Maar hij heeft het ook over de mens als kuddedier dat de door onze cultuur opgelegde criteria op vlak van kunst, moraliteit en gedrag klakkeloos accepteert.

Hij toont hoe geestig het is wanneer iemand die regels overboord gooit of wanneer er halsstarrig aan wordt vastgehouden. Zo heeft een personage in de film een aap als huisgenoot, maar daar stelt niemand zich vragen bij. En wanneer een lezing verstoord wordt door een man met het syndroom van Tourette, wordt benadrukt dat hem uitlachen not done is – hij kan er immers niets aan doen. Maar in de duisternis van de bioscoopzaal zorgt de scène wel voor een fiks lachsalvo – daar mag het dus wel.

Östlund vat zijn thesis mooi samen in een sketch die opvallend losstaat van de rest van de film. Hij had ze gemakkelijk kunnen wegsnijden, maar ze functioneert perfect als puur visuele illustratie. Een performance artist speelt een aap voor de genodigden van een galadiner in het museum. Aanvankelijk vinden de gasten dat leuk. Tot de kunstenaar ‘grensoverschrijdend gedrag’ begint te vertonen. Iedereen voelt zich ongemakkelijk, maar denkt dat de pijnlijke situatie weldra zal ophouden. Dat gebeurt niet. Wat doen mensen dan? Wachten.

>>Klap

Zweeds regisseur Ruben Östlund (Turist) zet in deze Gouden Palm-winnaar de beschaafde macho in zijn blootje en schraapt het laagje cultuur weg waarachter onze dierlijke aard verborgen zit. Een slimme satire die wat doet denken aan de sketchfilms van die andere Zweed Roy Andersson (You, the Living).

Regie Ruben Östlund
Cast Claes Bang, Elisabeth Moss, Dominic West
Speelduur 2u22
Vanaf 22 november in de bioscoop