“Een moeder kan haar kind alleen maar misvormen”, wist een neuropsychoanalytica een paar weken geleden te vertellen in het literaire tijdschrift Indruk. Het staat je vrij om daarvan te denken wat je wil, maar ik ken alvast een paar moederfiguren die in aanmerking komen voor die kwalificatie (nee, mama, jij niet).

Neem nu Josée Verbeke, de slagersvrouw uit Sint-Niklaas die 58 jaar geleden het leven schonk aan een zoon genaamd Tom. De knaap – familienaam Lanoye – zou uitgroeien tot een drijvende kracht van de Vlaamse letteren, een prestatie waarop Josée, zelf een liefhebster van het geschreven en gesproken woord, ongetwijfeld trots was.

Die trots liet ze echter weinig blijken, een aspect van de lastige relatie tussen moeder en zoon. Noem het gerust een soort machtsstrijd, want Josée hield ervan om het hoogste woord te voeren, zowel in het Sint-Niklase amateurtheater als in haar eigen gezin. Naarmate Tom zelfvertrouwen kweekte en een eigen stem vond, wrong het steeds meer tussen moeder en zoon. En dan speelden er nog veel andere factoren mee.

Het is een dikke verwarde knoop van tegenstrijdige gevoelens die Hilde Van Mieghem aanpakt in haar bewerking van Lanoyes Sprakeloos. De bittere aversie die de schrijver zijn leven lang meedroeg tegenover zijn moeder wordt namelijk op haar kop gezet wanneer Josée een zware beroerte krijgt en haar spraakvermogen verliest. Plots beseft Tom – in de film heet hij Jan – dat zijn moeder veel meer voor hem betekende dan hij wilde toegeven.

Samen met haar coscenarist Bert Scholiers balt Van Mieghem het boek van Lanoye samen tot de essentie: de relatie tussen moeder en zoon. Die is complex en indringend genoeg om een volledige film te dragen. De grootste verdienste van deze Sprakeloos is misschien wel dat hij nooit de behoefte voelt om de vele emotionele scènes in te vetten. Stany Crets zal nooit mijn favoriete acteur worden, maar hij geeft de film wel – op een enkel wankel moment na – een degelijk zwaartepunt.

Maar net zoals het leven van het hoofdpersonage onvermijdelijk in de schaduw van die immense moeder stond, wordt ook Sprakeloos overheerst door Viviane De Muynck. Zij zorgt ervoor dat Josée ondanks al haar tekortkomingen, cynisme, emotionele chantage en valse dramatiek toch een vrouw van vlees en bloed blijft, iemand van wie je moeiteloos kan begrijpen dat het hoofdpersonage haar al bij al doodgraag ziet. Voorwaar geen geringe prestatie.

>>KLAP

Zo erg als mama Vera uit Braindead wordt ze nooit, maar de moederfiguur in dit relatiedrama houdt haar kroost niettemin met veel zin voor manipulatie en dramatiek onder de knoet. Een kruising tussen Mommy Dearest en Million Dollar Baby, naar de autobiografisch gestuurde roman van Tom Lanoye.

Regie Hilde Van Mieghem
Cast Stany Crets, Viviane De Muynck, Marie Vinck
Speelduur 1u45
Vanaf 15 maart in de bioscoop