In All the President’s Men (1976), de favoriete film van Steven Soderbergh, vermoeden journalisten Woodward en Bernstein dat ze afgeluisterd worden. Dat was een fictioneel verslag van iets dat enkele jaren eerder echt gebeurd was. In Citizenfour, waaraan Soderbergh verbonden is als executive producer, vermoedt klokkenluider Edward Snowden dat hij net zoals de twee reporters afgeluisterd wordt, maar hier gaat het om een documentaire.

De toeschouwers ontdekken samen met Snowden, regisseuse Laura Poitras en journalisten Glenn Greenwald en Ewen MacAskill dat ze op dat eigenste moment gevolgd, afgeluisterd en bekeken worden. Of beelden ze zich dat in? Het is dat instant-gevoel van paranoia – dat er een of andere miezerige figuur achter een bureau van de NSA, CIA, of een andere spionagedienst  je gadeslaat – dat de sterkste troef is van deze onthutsende documentaire. Wat ooit ver-van-ons-bed-fictie van een fantastisch genre was, is nu dagdagelijkse realiteit geworden.

Maar Citizenfour geeft ons ook nog inzicht in de persoon Edward Snowden. Via Poitras en haar team leren we geleidelijk aan wie er schuil gaat achter die titelfiguur van enkele vreemde, beveiligde e-mails. Een fascinerende persoonlijkheid die even kordaat, intelligent, bescheiden als principieel is. Hij mag zonder enige twijfel nu al uitgeroepen worden tot dé antiheld van de 21e eeuw.

En Snowden kon niet anders dan een Amerikaan zijn. Het is immers even Amerikaans controle te willen uitoefenen over alles en iedereen, als het bevechten van die controle. Het hoeft dan ook absoluut niet te verbazen dat Oliver Stone het Snowden-verhaal aan het verfilmen is. Het relaas vormt de perfecte climax voor zijn Amerika-reeks die begon met Platoon en JFK. Alleen lijkt een fictiefilm weinig te kunnen toevoegen aan deze ongelofelijk sterke documentaire, terecht bekroond met een Oscar.

>>KLAP

De strafste documentaire sinds The Act of Killing is naast een boeiende kennismaking met Edward Snowden, de man die bewees dat Big Brother echt bestaat, ook een thriller waarin niets gebeurt, maar paranoia zich hoe dan ook in je brein nestelt.

Regie Laura Poitras
Cast Edward Snowden, Glenn Greenwald, Ewen MacAskill
Speelduur 1u54
Vanaf 10 juni in de bioscoop

@ChrisCraps