Christopher Nolans Oppenheimer, het epos over J. Robert Oppenheimer aka ‘de vader van de atoombom’ zou gezien de reputatie van de cineast de film van het jaar moeten worden. Is dat ook zo? Omdat er al redelijk wat documentaires en fictiefilms zijn gemaakt over ‘Oppie’ en het Manhattan Project vreesden sommigen dat de regisseur van Tenet maar weinig nieuwe dingen zou kunnen vertellen over de paradoxale natuurkundige. Die vrees blijkt echter ongegrond. Oppenheimer mag je samen met Scorseses Killers of de Flower Moon nu al tot de beste bioscoopreleases van 2023 rekenen.

Nolan doet met zijn scenario wat de natuurkundigen in Los Alamos deden: splitsing en fusie. De film volgt twee verhaallijnen (splitsing!) doorspekt met flashbacks. Die verhaallijnen volgen twee hoorzittingen. De eerste bestaat uit de beruchte hearings in 1953 waarbij beslist moest worden of Oppenheimer (Cillian Murphy) zijn security clearence, een soort veiligheidscertificaat voor iemand die betrokken is bij geheime projecten van de Amerikaanse overheid, mocht behouden. De tweede verhaallijn is de hearing in 1958 waarbij de voorzitter van de AEC (Atomic Energy Commission), Lewis Strauss (Robert Downey Jr.), de toestemming van de senaat moest krijgen om Secretary of Commerce te worden. De twee hoorzittingen lopen parallel naar een climax (fusie!).

Nolan bedacht een narratieve structuur die fel doet denken aan die van JFK van Oliver Stone, die op zijn beurt werd geïnspireerd door die van Citizen Kane van Orson Welles. Zoals in die laatste film heeft ook Nolan een ‘Rosebud’, een mysterie dat opgehelderd moet worden. Dat is in Oppenheimer een geheimzinnig gesprek tussen Oppie en Albert Einstein bij de aanhef van de film. Dus als je de film op de meest simplistische manier wil samenvatten, klinkt het als volgt: ‘Wat hebben die twee geniale mensen tegen elkaar verteld?”

Maar Oppenheimer is uiteraard veel meer dan dat. Via de flashbacks wordt het hele leven van de natuurkundige uit de doeken gedaan. Nolan probeert dat zo economisch mogelijk te doen, waardoor hij in drie uur vertelt wat een andere regisseur in vijf uur zou doen. Dit is echter geen actiefilm en er wordt heel wat afgepraat – in de meest positieve zin weliswaar. Je wordt verondersteld om de gehele speelduur aandachtig op te letten en daarbij een vrij complexe intrige te volgen, waarin ook nog eens vijftig (!) nevenpersonages elk een belangrijke rol spelen.

Nolan heeft duidelijk moeite gedaan om zijn film zo helder mogelijk te maken voor toeschouwers die nog nooit van Oppenheimer hebben gehoord. Om de verhaallijnen te scheiden, heeft hij bijvoorbeeld een deel in zwartwit gefilmd en veel bekende acteurs, onder meer Matt Damon als generaal Leslie Groves, Gary Oldman als president Truman, Florence Pugh als Oppenheimers minnares Jean Tatlock, Kenneth Branagh als natuurkundige Niels Bohr, Emily Blunt als Oppenheimers vrouw Kitty en Tom Conti als Albert Einstein, gecast om de vele personages onmiddellijk herkenbaar te maken.

Het interessantste aan Oppenheimer is dat je verwachting dat dit een faustiaanse tragedie rond een moderne Prometheus zal worden flink wordt ondergraven. Nolan doet immers iets totaal onverwachts met zijn onderwerp, iets dat meer in de buurt komt bij Amadeus. Daarin schuilt de genialiteit van Nolan als verhalenverteller.

Toch nog dit: Oppenheimer mag dan een must-see zijn, het is ook een peperdure arthousefilm en niet de nieuwe Inception. De film heeft hier en daar zeker een visuele atoombom – pun intended – in petto, maar in de eerste plaats is dit toch een veeleisende praatfilm, waardoor sommige onvoorbereide toeschouwers zich op een bepaald moment misschien wat verloren zullen voelen.

>>Klap

Christopher Nolan verfilmt het tragische levensverhaal van J. Robert Oppenheimer (Cillian Murphy), ‘de vader van de atoombom’, als een schijnbaar faustiaanse puzzel die qua structuur doet denken aan JFK en Citizen Kane, maar thematisch overeenkomsten vertoont met Amadeus.

Regie Christopher Nolan
Cast Cillian Murphy, Robert Downey Jr., Matt Damon
Speelduur 3u00          
Vanaf 19 juli in de bioscoop