De Amerikaanse regisseur-schrijver Kenneth Lonergan is geen veelfilmer. Op 16 jaar tijd maakte hij slechts drie films: You Can Count on Me, Margaret en nu Manchester by the Sea. De eerste was een artistiek succes, de tweede ging ondanks lovende kritieken en een productieproces van vijf jaar volledig de mist in en de derde zal de geschiedenis ingaan als de definitieve doorbraak van de intussen 54-jarige Lonergan.

In de VS is Manchester by the Sea een van de meest bejubelde films van de laatste maanden en hoofdacteur Casey Affleck maakt na zijn Golden Globe voor Beste Acteur ook kans op een Oscar. Nu, in Amerika houdt men van een flinke hype. Je vraagt je dan ook af of Lonergans derde film echt wel zo goed is als het gros van de Amerikaanse criciti beweert. Maar jawel, de prent is steengoed.

Zoals de eerste twee films van Lonergan draait Manchester by the Sea rond het verwerken van een sterfgeval. Lee (Affleck) verneemt dat zijn broer Joe (Kyle Chandler) in het ziekenhuis werd opgenomen. Wanneer hij arriveert, blijkt Joe al overleden. Lee moet nu de begrafenis regelen en Patrick, de tienerzoon van Joe, opvangen in zijn geboortedorp Manchester by the Sea.

Lee voelt zich moreel verplicht om dat te doen. Maar dan vertelt de notaris hem dat Joe alles regelde zodat Lee de voogd van Patrick kan worden. Van dat moment af begint Lonergan in het verleden van Lee te graven. Stap voor stap begrijpen we waarom Lee al een hele tijd niet meer in zijn geboortedorp woont, waarom hij gescheiden is van zijn vrouw (Michelle Williams) en waarom hij een afwezige indruk geeft en soms ruzie zoekt.

Dankzij de uitstekende vertolkingen en het slim opgebouwde script is Manchester by the Sea een uitstekend drama geworden dat ook in het potentieel commerciëlere kringen zou kunnen aanslaan. Maar dat verklaart niet waarom er een hype heerst rond de film. Die heeft te maken met de zeer specifieke toon.

In heel wat scènes weet Lonergan immers het loodzware van het drama te counteren met situaties die op het eerste gezicht heel banaal lijken, maar binnen de context van het verhaal komisch of toch ironisch overkomen. Zo barst Patrick in tranen uit wanneer hij een bevroren kip uit het diepvriesvakje van de ijskast haalt. Even tevoren had hij nog een discussie met Lee over het feit dat zijn vader een paar maanden in een diepvriezer moet blijven omdat de bevroren ondergrond ervoor zorgt dat de begrafenis uitgesteld moet worden. Deze en gelijkaardige situaties worden nooit ridicuul, maar hebben wel iets absurds en verzachten het gevoel van zwaarmoedigheid bij de toeschouwer.

Een ander element dat deze film vrij uitzonderlijk maakt is de zeer specifieke locatie. Lonergan koos heel bewust voor de titel Manchester by the Sea. Die verwijst naar een bestaand kustplaatsje in Massachusetts. Het dorpje is relatief uniek omdat Afro-Amerikanen er slechts 1 procent van de bevolking uitmaken. In het begin van de film, wanneer Lee nog in een voorstad van Boston leeft, komt hij regelmatig in contact met zwarten, maar eens in Manchester by the Sea is alles blank wat de klok slaat. Dat is de reden waarom een aantal Amerikaanse critici de film toch desavoueerden. Ze vonden hem té blank en daardoor zelfs racistisch. Maar Lonergan is juist heel correct in de beschrijving van de levensomgeving van zijn personages en van de bevolking van Manchester by the Sea.

Lonergan haalt er bovendien de geschiedenis van het plaatsje bij. Wanneer de weinig religieuze Patrick voor het eerst in jaren zijn moeder (Gretchen Mol) en haar nieuwe echtgenoot (Matthew Broderick) bezoekt, is de sfeer om te snijden. De moeder van Patrick was vroeger een alcoholist, maar heeft het licht gezien dankzij een heel puriteinse omgeving. Die scène reflecteert heel goed hoe het gesteld is met de religieuze beleving in en rond Manchester by the Sea. 324 jaar geleden was dit gebied een oord van religieus fanatisme – het dorpje was vroeger een deel van Salem waar de beruchte heksenprocessen gevoerd werden – maar al jaren is de pendule in de andere richting geslingerd. Het kerkbezoek is drastisch afgenomen, maar mensen houden nog vast aan bepaalde tradities. Hier en daar heb je echter een opflakkering van dat religieuze fundamentalisme van weleer.

Lonergan heeft dus, naast de deconstructie van een rouwproces, een doorlichting gemaakt van een typisch blanke gemeenschap. Hij toont hier meer bepaald hoe geschiedenis, demografie, religie en cultuur een grote impact hebben gehad op het functioneren van moderne alfamannetjes uit de middenklasse. In het geval van Lee kan je stellen dat hij er door zijn verleden helemaal niet in slaagt om goed te functioneren. Die studie van een individu die hand in hand gaat met de studie van een gemeenschap heeft Lonergan eerder op de achtergrond geduwd, maar ze is wel in alle scènes voelbaar. Het is die uitzonderlijke en subtiele aanpak die van Manchester by the Sea pas echt een winnaar maakt.

Als de film straks Oscars wint, dan heeft hij die zeker verdient.

>>Klap

De derde film van Kenneth Lonergan – niet alleen een deconstructie van het rouwproces van een gebroken man (Casey Affleck), maar ook de studie van een heel blanke gemeenschap nabij Boston – mixt loodzwaar drama, lichtjes absurde situaties en ironie tot een filmisch festijn in de lijn van The Descendants en Greenberg.

Regie Kenneth Lonergan
Cast Casey Affleck, Michelle Williams, Kyle Chandler
Speelduur 2u17
Vanaf 25 januari in de bioscoop