Toen Noah Baumbach While We’re Young schreef, liet hij  zich inspireren door de screwball comedy. Hoewel verschillende filmmakers het klassieke filmgenre door de jaren heen probeerden te reanimeren, beleefde het zijn hoogtepunt in de vroege jaren veertig. Hoe dat komt onderzoeken we in deze doorlichting van de gelaagde filmsoort.

“How would Lubitsch do it?”

Die vraag pronkte aan de muur van Billy Wilders kantoor, de befaamde Amerikaanse filmmaker die een grote rol zou spelen binnen het screwball-verhaal. De quote verwees naar Ernst Lubitsch, die haast eigenhandig het komische subgenre op gang bracht. De films van de Duitse Amerikaan stonden begin jaren dertig bol van scherpe dialogen, high society happenings, gedurfde humor en gespannen genderrelaties. Trouble in Paradise (1932) is een uitmuntend voorbeeld.

Die specifieke ingrediënten zouden razendsnel gemeengoed worden in Hollywoodproducties. In 1934 explodeerde de screwball-gekte met het Oscarsucces van Frank Capra’s It Happened One Night. De trend maakte de weg vrij voor talenten als George Cukor, Howard Hawks, Gregory La Cava, Preston Sturges en Wilder om hun komische ding te doen. Films als The Thin Man, My Man Godfrey, Mr. Deeds Goes to Town, The Awful Truth, Bringing Up Baby en His Girl Friday zouden een decennium lang de Amerikaanse filmindustrie in hun greep houden.

Strijd der seksen

Wat screwball comedies zo bijzonder maakt en vandaag nog steeds tot topentertainment promoveert, is de manier waarop op hilarische wijze komaf wordt gemaakt met bekende genderrollen en patriarchale conventies. Duidelijker: vrouwen zwaaien de plak! Binken als Cary Grant, Henry Fonda, Clarke Gable en James Stewart werden constant overschaduwd door de zelfzekerheid en girl power van topvrouwen als Rosalind Russell, Barbara Stanwyck, Claudette Colbert en Katharine Hepburn. Deze dames wisten perfect hun mannetje te staan, lieten zich niet gemakkelijk kraken door de liefde en vertrappelden menig gentleman indien nodig.

Dat is meteen ook de reden waarom screwball-plots vandaag nog steeds voortreffelijk werken. Ze tarten namelijk conventies die we nog altijd tegenkomen in Hollywood en elders. In een periode waarin Tinseltown wordt overstelpt door klachten over genderongelijkheid kan het bekijken van een van de klassieke komedies ongemeen verfrissend zijn. Oké, dezer dagen zijn er enkele heldinnen die het witte doek kleuren, maar vrouwen die het andere geslacht even krachtdadig weerwoord bieden als de diva’s van weleer kom je nog zelden tegen. Zeker niet in romantische films die mikken op de lachspieren. Een (500) Days of Summer of Easy A zijn uitzonderingen op de regel, het gros is veel te braaf.

Zinnenprikkelend

Screwball comedies waren allesbehalve brave filmpjes. Het tonen van bloot en het verwijzen naar seks was na het invoeren van de strenge, conservatieve Motion Picture Production Code in 1934 verboden. Gelukkig waren de cineasten van toen creatieve kerels en wrongen ze dialogen en acties in allerlei bochten om subtiel te knipogen naar ‘de daad’. Dat het vrouwelijke hoofdpersonage in It Happened One Night haar been uitstak om een auto te doen stoppen, was voldoende om het mannelijke bioscooppubliek te doen zweten. Ook Some Like it Hot, de genreklassieker van Wilder met Marilyn Monroe, Jack Lemmon en Tony Curtis, bulkte van de stoutmoedige innuendo’s.

Hoe men toen tegelijkertijd hilarisch en intelligent omging met gewaagde thema’s, is minstens even opzienbarend als de atypische genderverhoudingen. Dezer dagen is seks out in the open. Expliciete films als Nymphomaniac en Love maken een screwball-aanpak zinloos. Het spitsvondig maskeren van seksuele referenties is niet langer nodig. Ook humor is veel explicieter geworden. Pogingen om de screwball-methode na te bootsen – zie What’ s Up, Doc? Van Peter Bogdanovich of Intolerable Cruelty van de Coens – zijn sympathiek, maar ontberen de preutse context van indertijd.

Ratelgepraat

Nog zoiets dat screwball zo heerlijk maakt en dat je niet meer tegenkomt: dialogen met het ritme van een machinegeweer. Je hapt bijna naar adem als je Grant en Hepburn aan het werk ziet in Bringing Up Baby. Het is moeilijk om moderne acteurs voor de geest te halen die hetzelfde zouden kunnen. Energieke toptalenten als Jennifer Lawrence, Tilda Swinton of – waarom niet – Amy Poehler zien we het misschien nog doen, maar of ze hun voorgangsters zouden evenaren is nog maar de vraag.

De specifieke acteerstijl van toen is haast uitgestorven. Comedy vereist tegenwoordig een ander soort finesse en dynamiek.  Het is bewonderenswaardig als David O. Russell een gelijkaardig resultaat probeert te bereiken met de dynamiek tussen J. Law en Bradley Cooper in Silver Linings Playbook, maar de screwball-schwung helemaal vatten is haast onbegonnen werk.

Kind van z’n tijd

Oké, de screwball comedy is dus onlosmakelijk verbonden aan een specifiek tijdperk – denk ook aan de sociale context van de Grote Depressie – en zal waarschijnlijk nooit een grote revival beleven. Dat neemt echter niet weg dat het (sub)genre perfect tijdreismateriaal vormt. Al die klasse-acteurs, gevatte oneliners, weelderige kostuums, bitsige scenario’s en knappe settings zappen ons onmiddellijk naar een periode die niet meer is en nooit meer zal zijn. De spitanter dan spitante humor vormt uiteindelijk het ideale bindmiddel tussen heden, verleden en toekomst!

Screwball rules!

@TheJimeister